Dlaczego Olsztyn Główny powinien zostać wpisany do rejestru zabytków?
Olsztyn Główny to jedna z niewielu tak dobrze zachowanych budowli modernistycznych tego typu w Polsce. Oto co wyróżnia olsztyński dworzec:
- pierwszy obiekt, w którym integracja dworców autobusowego i kolejowego w jeden duży kompleks została tak spójnie zaprojektowana i w pełni zrealizowana;
- szczególna kompozycja bryły – zdecydowana większość ówczesnych dworców to budowle powstałe na planie prostokąta, pozbawione dominanty w postaci biurowca;
- obiekt został wybudowany w oparciu o zasadę „złotego podziału”;
- dworzec, mimo zaniedbania oraz dokonania pewnych modyfikacji (łatwo odwracalnych) w znaczącym stopniu zachował swój pierwotny charakter;
- ze względu na złożoność zespołu dworcowego pod kątem funkcji, skali i powiązań z miastem stanowi modelowe założenie projektowe okresu, w którym powstał;
- budynek został bardzo dobrze wkomponowany w układ urbanistyczny miasta;
- funkcje olsztyńskiego dworca były jednymi z najbardziej, jeśli nie najbardziej rozbudowanymi w całym kraju;
- dworzec powstał w związku m.in. z budową Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowym i jest świadkiem dynamicznego rozwoju Olsztyna, który nastąpił na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.
Oprócz olsztyńskiego, podobnych dworców pozostało zaledwie kilka: Warszawa Wschodnia, Warszawa Centralna oraz Poznań Główny. Dlatego Olsztyn Główny to budynek szczególny, który warto zachować dla przyszłych pokoleń. Więcej informacji dotyczących unikatowych cech dworca można znaleźć tutaj.
Czy po uznaniu dworca za zabytek będzie możliwy jego remont i unowocześnienie?
Tak. Chcemy remontu i unowocześnienia dworca, przy jednoczesnym zachowaniu pierwotnego charakteru obiektu. Wpis do rejestru nie wyklucza np. zamontowania schodów ruchomych, wind, nowych instalacji elektrycznych i oświetlenia czy budowy kładki na Zatorze, a także wprowadzenia udogodnień dla osób z niepełnosprawnością. W Polsce istnieje wiele zabytkowych dworców, które zawierają nowoczesne rozwiązania. Wpis do rejestru nie stoi temu na przeszkodzie.
W związku ze skomplikowaną strukturą własnościową dworca, dla uproszczenia można wskazać trzy strony, które mogą mieć wpływ na losy dworca:
- część kolejowa – Polskie Koleje Państwowe S.A.
- część autobusowa – Retail Provider sp. z o.o. (w tym wypadku może pojawiać się również informacja o spółce Katharsis Development sp. z o.o. lub Dworzec Nieruchomości Sp. z o.o.) – podmioty, których celem jest budowa centrum handlowego
- wieżowiec – Przewozy Regionalne sp. z o.o., Oddział Warmińsko – Mazurski
Jakie plany wobec dworca mają PKP, Retail Provider oraz Przewozy Regionalne?
- PKP
PKP planują wyburzenie istniejącego dworca i budowę nowego wraz z kładką prowadzącą na perony i dalej na Zatorze. Nowy budynek będzie miał o około połowę mniejszą powierzchnię i minimalną ilość przestrzeni na funkcje dodatkowe takie jak kioski, punkty gastronomiczne czy sklepy. Budżet na inwestycję jest niski, a projekt nie zostanie wybrany w konkursie architektonicznym.
Rozwiń
Plany PKP ulegały w ostatnich latach zmianom, jednak według najnowszych informacji spółka chce wyburzyć dworzec i zbudować w jego miejscu nowy budynek o powierzchni mniejszej o około połowę. Wcześniej PKP informowały o możliwości remontu dworca, jednak podczas konsultacji społecznych w grudniu 2016 roku ogłosiły decyzję o rozbiórce.
Zastąpienie obecnego dworca nowym budynkiem ma być częścią większego projektu, obejmującego również przebudowę torowisk oraz peronów i budowę kładki na Zatorze. Całość ma kosztować ok. 130 mln zł. Na budowę nowego dworca zaplanowano łącznie ok. 20-30 milionów złotych.
Według informacji podanych przez PKP podczas konsultacji społecznych i publikowanych w prasie, nowy budynek dworca będzie znacznie mniejszy od obecnego. Dziś tylko część należąca do PKP ma powierzchnię prawie 6000 m². Nowy obiekt ma mieć powierzchnię ok. 1700 m². PKP twierdzą, że zmniejszy się przede wszystkim zaplecze biurowe, podczas gdy powierzchnia dostępna dla pasażerów pozostanie bez większych zmian. Biorąc pod uwagę wielkość obecnej hali dworcowej i choćby minimalną powierzchnię zaplecza biurowego, wydaje się to jednak nieprawdopodobne – należy raczej spodziewać się, że miejsca dla podróżnych będzie o połowę mniej niż obecnie. Według zapowiedzi jeszcze bardziej, bo aż o dwie trzecie zmniejszy się kubatura obiektu. Oznacza to, że pomieszczenia nowego dworca, takie jak hala kasowa, będą znacznie niższe od obecnych, a więc, w subiektywnym odczuciu podróżnych, mniej przestronne. Choć PKP nie przedstawiło żadnych szczegółów w tym zakresie, z zapowiedzi wynika, że powierzchnie przeznaczone na dodatkowe funkcje, takie jak kiosk, kawiarnia czy informacja turystyczna, zostaną ograniczone do minimum.
Ukryj
- Retail Provider Sp. z o.o.
Właściciel autobusowej części dworca planuje budowę centrum handlowego, w którym znaleźć ma się również dworzec autobusowy. Szczegóły inwestycji nie są znane, ale wiadomo, że pierwotne plany i wizualizacje, przedstawiające centrum handlowe obejmujące dworzec kolejowy i autobusowy są już nieaktualne, gdyż PKP nie zdecydowały się włączyć w tę inwestycję.
Rozwiń
Plany spółki Retail Provider obejmują budowę centrum handlowego, w którym znajdowałyby się pomieszczenia do obsługi pasażerów transportu autobusowego. Żadne szczegółowe plany nie są jednak znane, wiadomo jedynie, że pierwotny projekt, wciąż widoczny na stronie firmy, jest nieaktualny.
W październiku 2011 r. spółka Retail Provider kupiła od Skarbu Państwa za 12,5 mln zł 85% akcji olsztyńskiego PKS-u. Za tę cenę firma przejęła dworzec PKS wraz z rozległym placem postojowym oraz wszystkie pojazdy należące do przewoźnika i całą załogę . W ramach transakcji Retail Provider zobowiązał się do bezterminowego utrzymania funkcji dworcowych i kontynuowania działalności przewozowej. Spółka zapowiadała wówczas chęć inwestowania w firmę PKS oraz budowę, w kooperacji z PKP, centrum handlowego z częścią dworcową.
Mimo przedstawienia wizualizacji nowego obiektu oraz uchwalenia w 2013 roku przez olsztyńską Radę Miasta miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, który miał znacząco ułatwić budowę centrum handlowego, nie wydarzyło się nic więcej, co wskazywałoby, że plany Retail Providera zmierzają ku realizacji.
W 2015 roku kolejarze ogłosili, że zamierzają samodzielnie budować lub remontować dworzec kolejowy. Również wtedy zaczęły się pojawiać informacje, że centrum handlowe będzie o połowę mniejsze niż pierwotnie zakładano. Z kolei w kwietniu 2016 roku Retail Provider przedstawił nowe wizualizacje, prezentujące centrum handlowe połączone z biurowcem. Prezes Rafał Trusiewicz wciąż zapewniał, że inwestycja nie jest zagrożona. Kolejne wizualizacje ujrzały światło dzienne w kwietniu 2019 r. i wskazywały niewielkie zmiany w koncepcji w stosunku do pomysłów z 2016 r.
Na początku 2017 roku Retail Provider sprzedał część przewozową (37 autobusów oraz 16 pracowników) firmie Poznański Bus, zachowując dla siebie część dworca oraz działkę pod budowę centrum handlowego. Poznaniacy wydali na samą część przewozową 12,5 mln zł, czyli tyle samo, ile kilka lat wcześniej Retail Provider zapłacił za cały PKS Olsztyn wraz z nieruchomościami.
Obecnie firma nadal zapewnia, że jest gotowa rozpocząć inwestycję w przypadku odmowy wpisania dworca do rejestru zabytków. Jednak poza wizualizacjami nie są dostępne inne materiały zawierające szczegółowe informacje dotyczące całego przedsięwzięcia.
Ukryj
- Przewozy Regionalne Sp. z o.o. Oddział Warmińsko-Mazurski
Plany Przewozów Regionalnych są najmniej sprecyzowane. Dotychczas pojawiały się informacje, że spółka próbuje sprzedać swoją część dworca czyli biurowiec. Wprawdzie Retail Provider był zainteresowany jego przejęciem, jednak dotychczas firmom nie udało się osiągnąć porozumienia.
Rozwiń
W czerwcu 2017 r. Krzysztof Zgorzelski, prezes Przewozów Regionalnych poinformował, że w przypadku niepowodzenia sprzedaży spółka rozważy modernizację wieżowca z myślą o ulokowaniu w nim centrum usług wspólnych Przewozów Regionalnych. Olsztyn zyskałby dzięki temu nowe miejsca pracy oraz powierzchnie biurowe w atrakcyjnej, doskonale skomunikowanej lokalizacji. Na razie jednak część wieżowca jest wyłączona z użytkowania.
Ukryj
Który dworzec byłby bardziej funkcjonalny: nowy czy obecny po remoncie?
Układ istniejącego dworca sprawia, że jest on bardzo dobrze przystosowany do sprawnej obsługi podróżnych i zapewnia przestrzeń na zróżnicowane usługi dodatkowe. Wprawdzie obecnie standard obsługi pasażerów jest niski z powodu zaniedbania budynku, jednak po remoncie i modernizacji nie ustępowałby on funkcjonalnością najlepszym obiektom tego typu.
Rozwiń
Wszystkie propozycje budowy nowego obiektu w miejscu obecnego dworca cechowały się znacznie mniejszą funkcjonalnością. Wcześniejszy projekt centrum handlowego zakładał kilkakrotne zwiększenie fizycznej odległości między dworcem PKP i PKS oraz wydłużenie dróg dojścia do przystanków autobusowych. Cały układ budynku podporządkowano funkcji handlowej, podczas gdy podstawową funkcją każdego dworca jest sprawna obsługa pasażerów – handel i usługi, choć są ważnym elementem dworca, powinny zawsze znajdować się na dalszym planie.
Aktualny projekt zakłada oddzielenie dworca kolejowego i autobusowego, co zdecydowanie utrudni przesiadki. Obie części zespołu dworcowego będą projektowane i budowane osobno, co tylko spotęguje chaos. Istnieje też realne ryzyko, że dworzec PKS w ogóle przestanie funkcjonować i zostanie zastąpiony centrum handlowym. Ponadto z deklaracji PKP wynika, że funkcje handlowo-usługowe na nowym dworcu kolejowym zostaną ograniczone do minimum, ze szkodą dla podróżnych oraz tysięcy olsztynian codziennie przesiadających się w tym miejscu między miejskimi autobusami i tramwajami.
Ukryj
Czy projekt nowego dworca powstanie w wyniku konkursu architektonicznego?
Nie. Projektant dworca zostanie wyłoniony w przetargu, gdyż zdaniem PKP nie ma już czasu na przeprowadzenie konkursu architektonicznego.
Rozwiń
Na posiedzeniu komisji Gospodarki Komunalnej Rady Miasta Olsztyna 14 września 2017 roku przedstawicielka PKP powiedziała, że rozważane jest przeprowadzenie przetargu podobnego do tego, w którym wyłoniono projektanta nowego dworca w Bydgoszczy. W przypadku tego miasta projektanta wybrano w przetargu według kryteriów ceny (70% punktów) i terminu przygotowania projektu (30% punktów). Tak wyłoniony projektant przygotował cztery koncepcje architektoniczne, z których PKP wybrały jedną do realizacji. Warto nadmienić, że w Bydgoszczy trzy warianty dotyczyły remontu istniejącego dworca, a tylko jeden przewidywał budowę całkowicie nowego obiektu.
W przypadku dworca w Olsztynie biuro architektoniczne wybrane w podobny sposób miałoby przygotować trzy warianty projektu nowego dworca. Kolejarze nie sprecyzowali, kto miałby dokonać ostatecznego wyboru spośród tych trzech projektów – wspominają, że może to być komisja (o niesprecyzowanym składzie) lub szeroko pojęta opinia publiczna.
Czy nowy dworzec byłby wykonany z lepszych materiałów?
Współczesne inwestycje PKP, które nie dotyczą zabytków, nie grzeszą naszym zdaniem solidnością i estetyką. Większość materiałów wykończeniowych w nowych obiektach to zestawy blachy aluminiowej i płyt włókno-cementowych. Wewnętrzne ściany najczęściej pokrywa tynk, czasami laminaty, zaś posadzki – terakota. Co do zasady, tylko najbardziej prestiżowe dworce otrzymują wykończenie dorównujące innym obiektom publicznym. W przypadku Olsztyna, biorąc pod uwagę bardzo ograniczony budżet, nie można jednak na to liczyć.
Rozwiń
Ukryj
Istniejący dworzec, choć zaniedbany, został wykończony materiałami wysokiej jakości. Na podłodze i częściach ścian wewnętrznych zastosowano polski marmur, pochodzący najprawdopodobniej z kamieniołomu w Sławniowicach. Górne partie ścian hali głównej pokryte są wielkoformatowymi płytami z betonu płukanego (lastryko płukane). To bardzo trwały materiał, często używany współcześnie w prestiżowych obiektach użyteczności publicznej. Ściany zewnętrzne pokrywają płyty z betonu płukanego, a fasadę tworzą ogromne okna (niestety, obecnie w połowie zastąpione metalowymi płytami).
Do wykończenia wnętrza wykorzystano między innymi naturalne drewno jesionowe. W halach kasowych części kolejowej i autobusowej oraz w poczekalni i barze (obecnie niedostępnych) znajdują się mozaiki wykonane przez olsztyńskich plastyków z naturalnych materiałów takich jak drewno (m.in. mahoń i jesion) oraz kamień.
Ukryj
Jak ma się zmienić wielkość kolejowej i autobusowej części dworca?
Według informacji przekazanych przez PKP podczas spotkań z mieszkańcami, powierzchnia użytkowa nowego dworca kolejowego będzie o około połowę mniejsza niż obecnego. Wprawdzie PKP podkreślają, że część publiczna będzie podobnej wielkości co obecnie, jednak dotyczy to prawdopodobnie tylko hali dworca kolejowego. W istniejącym budynku częścią publiczną są także przejście do części autobusowej, poczekalnie oraz pomieszczenia na antresoli, dlatego w rzeczywistości miejsca dla pasażerów będzie znacznie mniej.
Plany Retail Providera, właściciela części autobusowej obecnego dworca, są nieznane, ale wcześniejsze deklaracje każą przypuszczać, że priorytetem będzie funkcja centrum handlowego, z przestrzenią dla podróżnych ograniczoną do minimum.
Czy po uznaniu dworca za zabytek będzie możliwa budowa kładki lub przejścia podziemnego na Zatorze?
Tak. Wniosek o wpis dworca do rejestru zabytków nie obejmuje między innymi tunelu, toteż nie będzie przeszkód dla jego modernizacji i wydłużenia. Również budowa kładki będzie możliwa – uważamy, że nie musi ona znacząco ingerować w kształt istniejącego budynku.
Według deklaracji PKP na inwestycję ma wystarczyć kwota od 20 do 30 mln zł. Na podstawie zestawienia kwot przeznaczonych na remonty i budowy innych dworców, uważamy, że to zdecydowanie za mało na budynek wysokiej jakości, który stanie się ozdobą miasta. Wiadomo już, że projektant nowego dworca nie zostanie wyłoniony w ramach konkursu architektonicznego, lecz w przetargu.
Rozwiń
Poniżej przedstawiamy informacje na temat kosztów budowy i remontów dworców kolejowych (niektóre z podanych poniżej kwot mogą obejmować budowę/przebudowę dworca oraz nakłady na infrastrukturę torowo-peronową), które miały miejsce w ostatnich latach. Mogą one stanowić punkt odniesienia w stosunku do inwestycji, którą PKP planują przeprowadzić w Olsztynie.
Koszty budowy nowych dworców:
- Bydgoszcz Główna – ok. 165 mln zł
- Łódź Fabryczna – ok. 1 759 mln zł
- Puławy (dworzec systemowy) – ok. 3 mln zł
- Mława (dworzec systemowy) – ok. 4 mln zł
- Ciechanów (dworzec systemowy) – ok. 4,2 mln zł
- Nasielsk (dworzec systemowy) – ok. 5,4 mln zł
- Strzelce Krajeńskie (dworzec systemowy) – ok. 4,7 mln zł
Koszty remontów dworców:
- Warszawa Wschodnia – ok. 57 mln zł
- Warszawa Stadion – ok. 20 mln zł
- Warszawa Centralna (etap na Euro 2012) – ok. 47 mln zł
- Gdynia Główna – ok. 40,7 mln zł
- Elbląg Główny – ok. 5,5 mln zł
- Działdowo – ok. 4 mln zł
Przykładowe remonty i budowy dworców PKP:
- Cieszyn – ok. 17 mln zł
Jak widać suma, jaką chcą przeznaczyć PKP na nasz dworzec plasuje nas raczej w lidze miast powiatowych, a nie wojewódzkich.
Ukryj
W jakim stanie technicznym jest dworzec?
Chociaż obecny wygląd dworca zniechęca, nie świadczy to o złym stanie konstrukcji. Stan budynku nie został zakwestionowany w ramach trwającego postępowania konserwatorskiego, zaś kluczowe elementy budynku wydają się być dobrze zachowane – wymagają przede wszystkim gruntownego oczyszczenia i uporządkowania. W żaden sposób nie zostały również potwierdzone informacje o azbeście rzekomo obecnym w wieżowcu biurowym.
Rozwiń
Posadzka holu, kamienne okładziny ścian, oraz płyty z betonu płukanego na elewacjach zewnętrznych i wewnętrznych są praktycznie kompletne, za to okna i drzwi wymagają wymiany i uzupełnienia. Na szczęście nieestetyczne reklamy, budki, czy nowe lampy zainstalowano bez większej ingerencji w strukturę obiektu i można usunąć je relatywnie łatwo i niewielkim kosztem.
PKP od lat nie radzą sobie z prawidłowym utrzymaniem przejścia podziemnego i konserwacją elementów odpływowych. W rezultacie podczas ulewnych deszczów tunel często zalewa woda. Ponadto tunel nie spełnia współczesnych wymagań gabarytowych i musi zostać przebudowany lub zastąpiony kładką ponad torami. Tunel nie jest objęty wnioskiem o wpisanie dworca do rejestru zabytków.
Ukryj
Tak. Wpisanie dworca do rejestru zabytków nie wyklucza jego remontu przy wsparciu unijnych środków. Informację tę potwierdziło w listopadzie 2017 roku Centrum Unijnych Projektów Transportowych.
Naszym zdaniem realizacja projektu prezentowanego przez Retail Provider na stronie dworzec-olsztyn.pl jest niemożliwa. Obecne plany PKP przewidują budowę małego, samodzielnego dworca. Zamierzenia Retail Providera wobec tej sytuacji pozostają wielką niewiadomą.
Kto złożył wniosek o wpis dworca do rejestru zabytków i kto go rozpatruje?
Wniosek o wpisanie Dworca Głównego w Olsztynie do rejestru zabytków złożyły trzy stowarzyszenia:
- Stowarzyszenie Forum Rozwoju Olsztyna (FRO)
- Stowarzyszenie Architektów Polskich oddział Olsztyn (SARP)
- Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków oddział warmińsko-mazurski (SKZ).
Wniosek rozpatruje Warmińsko-Mazurski Wojewódzki Konserwator Zabytków (WKZ) – niezależny organ, który podejmie decyzję, czy Dworzec Główny zostanie zabytkiem.
Rozwiń
Chronologia wydarzeń:
- 26 marca 2017 r. trzy stowarzyszenia (FRO, SARP i SKZ) składają wniosek do Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wszczęcie postępowania w celu wpisania Dworca Głównego w Olsztynie do rejestru zabytków.
- 24 maja 2017 r. konserwator odmawia wszczęcia postępowania, uzasadniając, że stowarzyszenia nie wykazały istnienia wystarczającego interesu społecznego. Tym samym konserwator odmawia ustosunkowania się do tego, czy dworzec spełnia przesłanki do objęcia go ochroną. Dodatkowo, odnosząc się do wniosku FRO, stwierdza, że stowarzyszenie nie miało prawa złożyć wniosku o objęcie dworca ochroną, gdyż wykracza to poza jego cele statutowe.
- 31 maja 2017 r. wszystkie trzy stowarzyszenia składają zażalenie do Ministra Kultury i Dziedzictwa narodowego na odmowną decyzję wojewódzkiego konserwatora.
- 20 lipca 2017 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego uznaje zażalenia stowarzyszeń za zasadne – konserwator zabytków musi rozpocząć procedurę dotyczącą wpisania dworca do rejestru zabytków i w toku postępowania ocenić, czy dworzec zasługuje na objęcie ochroną.
- 23 sierpnia 2017 r. wojewódzki konserwator zabytków informuje stowarzyszenia o uznaniu ich za strony toczącego się postępowania.
Obecnie trwa postępowanie administracyjne, którego stronami są wspomniane stowarzyszenia oraz właściciele poszczególnych części Dworca Głównego.
Ukryj
Dlaczego nie złożyliście wniosku o uznanie dworca za zabytek kilka lat temu?
Nie było takiej potrzeby – do niedawna PKP twierdziły, że biorą pod uwagę remont dworca, a Rada Miasta Olsztyna przyjęła Zintegrowany Program Rozwoju Przestrzennego Śródmieścia, którego jednym z postulatów była ochrona budynku. Wydawało się zatem, że wszystko zmierza ku zachowaniu dworca.
Rozwiń
Od lat podejmujemy działania dotyczące zachowania i remontu Olsztyna Głównego. W 2013 r. wnosiliśmy krytyczne uwagi do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, który przewiduje budowę w tym miejscu centrum handlowego. Z kolei w 2015 r. przedstawiliśmy własne wizualizacje pokazujące, jak mógłby wyglądać dworzec po remoncie i zorganizowaliśmy publiczną debatę w tej sprawie. Następnie braliśmy udział w konsultacjach społecznych zorganizowanych przez PKP. Trzymamy rękę na pulsie i nieustannie przypominamy, że Olsztyn zasługuje na porządny dworzec.
Ukryj
Dlaczego decydujecie za mieszkańców, co ma być zabytkiem?
Stowarzyszenia, które złożyły wniosek, nie decydują, czy Olsztyn Główny jest zabytkiem. Składając wniosek o ochronę dworca, skorzystaliśmy jedynie z prawa, które przysługuje wszystkim zainteresowanym osobom i organizacjom.
Decyzję w sprawie wpisu dworca do rejestru zabytków podejmie Wojewódzki Konserwator Zabytków, który jest niezależnym organem, kierując się między innymi kryteriami określonymi w polskim prawie oraz opiniami ekspertów w dziedzinie architektury. Od tej decyzji stronom postępowania będzie przysługiwało odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a następnie skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Dokładamy wszelkich starań, aby powyższe informacje były aktualne. Należy mieć jednak na uwadze, że w sprawie dworca nieustannie pojawia się wiele nowych artykułów prasowych oraz wypowiedzi przedstawicieli zainteresowanych podmiotów, które nieustannie analizujemy i w oparciu o ich treść dokonujemy aktualizacji niniejszej strony.
Strona została zaktualizowana ostatni raz 28 lipca 2019 r.