Pierwszy olsztyński dworzec główny
Pierwszy olsztyński dworzec główny powstał w 1872 r. Jego budowa była związana z powstaniem linii kolejowej łączącej Toruń z Wystrucią (niem. Insterburg, obecnie Czerniachowsk). W kolejnych dziesięcioleciach dworzec oraz infrastruktura kolejowa wokół budynku ulegały wielokrotnym przebudowom.
Obiekt spłonął w styczniu 1945 r. po zajęciu Olsztyna przez Rosjan. Po remoncie i przebudowie otwarto go w 1948 r., lecz różnił się znacząco od budynku, który istniał do 1945 r.
Dlaczego w latach 70. XX wieku powstał nowy dworzec Olsztyn Główny?
W ciągu dziesięciu lat, pomiędzy 1965 a 1975 rokiem liczba ludności Olsztyna wzrosła o około 40 tys. (z 75 do około 112 tys., tj. o ponad 50%) w tempie niespotykanym w jego wcześniejszej historii. Trend wzrostowy utrzymywał się w kolejnych latach i w roku 1980 Olsztyn liczył już ok. 133 tys. obywateli. Nagły przyrost liczby ludności związany był z rozwojem olsztyńskiego przemysłu z dominującą rolą Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych (OZOS), oficjalnie otwartych w 1967 roku. O doniosłym znaczeniu industrializacji w latach 60. i 70. dla historii i charakteru miasta świadczy to, że we wcześniejszych latach znaczenie przemysłu w miejskiej gospodarce było marginalne: na początku lat 60. w we wszystkich olsztyńskich zakładach przemysłowych pracowało łącznie zaledwie ok. 4200 osób. Wobec tego, chcąc zaktywizować region i jego stolicę, władze Olsztyna zabiegały u władz krajowych o zbudowanie w mieście dużej fabryki w ramach planu sześcioletniego. Po przemianach politycznych w 1956 r. władze krajowe zaczęły rozważać budowę dużej fabryki opon, biorąc pod uwagę m.in. takie lokalizacje jak Koszalin i Słupsk, jednak w 1961 r. zapadła decyzja, by zbudować ją w Olsztynie. Zmiany w mieście związane z powstaniem OZOS-u wykraczały daleko ponad bezpośredni wpływ na gospodarkę i rynek pracy: zakład inwestował w infrastrukturę miejską, jak instalacje wodne i gazowe, a także obiekty użyteczności publicznej, np. halę sportowo – widowiskową Urania (nota bene również bardzo ciekawy obiekt modernistyczny) oddaną do użytku w 1978 roku. Powstały nowe osiedla, położone w szczególności pomiędzy dworcem Olsztyn Główny a fabryką, w okolicach ulic Kołobrzeskiej i Dworcowej. Warto dodać, że fabryka była i jest do dzisiaj największym zakładem produkcyjnym w Olsztynie i największym producentem opon w Polsce.
W tym samym okresie powstała nowa siedziba Olsztyńskich Zakładów Graficznych (potocznie zwanych OZGrafem), którą otwarto w styczniu 1971 r. OZGraf był wówczas jednym z największych i najnowocześniejszych drukarni w kraju, a o jego znaczącej pozycji świadczy m.in. fakt, że gdy w 1971 r. w wyniku pożaru unieruchomiona została drukarnia centralna „Domu Słowa Polskiego” w Warszawie, właśnie tu drukowano „Trybunę Ludu” i „Kuriera Polskiego”.
Jak widać, końcówka lat 60. i lata 70. były okresem bezprecedensowego rozwoju Olsztyna, w którym miasto znacząco przekroczyło przedwojenną liczbę ludności i stało się znaczącym ośrodkiem gospodarczym na mapie Polski. Okres ten to również czas rozbudowy infrastruktury turystycznej na Warmii i Mazurach, co spowodowało znaczące natężenie ruchu turystycznego. Związany z rozwojem gospodarczym wzrost potrzeb miasta i regionu w zakresie transportu – zarówno dalekobieżnego, jak i regionalnego – sprawił, że istniejący wówczas budynek dworca kolejowego stał się niewystarczający. Nowy Olsztyn Główny miał odpowiadać na te potrzeby, a jego projektowanie i budowa miały bezpośredni związek ze zmianami zachodzącymi w mieście oraz na Warmii i Mazurach, co potwierdza m.in. treść oficjalnej broszury wydanej przez Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych w Gdańsku w 1971 r.
Możemy w niej przeczytać, że:
„szczególnie istotnym aspektem dla oceny prawidłowego rozwiązania problemu modernizacji względnie budowy nowego obiektu były:
- realizowany i przewidywany rozwój przemysłu, w ramach którego np. Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych zatrudniać będą około pięciu tysięcy pracowników;
- dynamiczny rozwój ruchu turystycznego na terenie Warmii i Mazur;
- urbanistyczna rekonstrukcja miasta przewidująca całkowitą przebudowę dzielnicy „Dworcowa” wraz z pełną przebudową układu węzła komunikacyjnego w rejonie dworca;
- w pełni uzasadniona celowość połączenia obiektów dworca kolejowego PKP oraz dworca autobusowego PKS w jeden zespół usługowo – funkcjonalny zapewniający jak najdogodniejsze warunki obsługi podróżnych.
Ostatecznie o budowie nowego dworca zadecydował fakt nieopłacalności zamierzanej modernizacji i rosnące potrzeby obsługi ruchu, wynikające z rozwoju przemysłowego miasta i regionu oraz związany z tym wzrost tempa przewozów pasażerskich, a szczególnie turystycznych w komunikacji dalekobieżnej, miejscowej i podmiejskiej.”
Projekt i budowa Olsztyna Głównego
Projekt nowego dworca wyłoniono w wewnętrznym konkursie Biura Projektów Kolejowych w Poznaniu. Głównym projektantem i autorem koncepcji architektonicznej został mgr inż. arch. Zygmunt Kłopocki. W skład kierowanego przez Kłopockiego zespołu wchodzili: inż. Adam Podgórski, inż. Mieczysław Feglerski, inż. Tadeusz Witkowski, inż. Włodzimierz Wawrzyniak, inż. Jerzy Moliński. Wystrój wnętrza dworca wykonały Pracownie Sztuk Plastycznych w Olsztynie według projektu mgr. inż. arch. Zygmunta Kłopockiego oraz artystów plastyków Edmunda Łubowskiego i Zbigniewa Bednarowicza. Ponadto projekty specjalistyczne opracowały: Biuro Projektów Konstrukcji Metalowych i Urządzeń Przemysłowych „Mostostal” w Zabrzu, Wojewódzkie Biuro Projektów w Poznaniu oraz Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego w Gdańsku.
Inwestycja została podzielona na dwa etapy. Pierwszy z nich obejmował budowę wspólnego dworca kolejowego i autobusowego. W ramach drugiego etapu zaplanowano budowę wieżowca o charakterze socjalno-administracyjnym (obecnie biurowym), przeznaczonego do dyspozycji służb eksploatacyjnych dworca. W latach 1969-71 wybudowano dwuelementowy dworzec PKP i PKS. Wieżowiec powstał w latach 1972-73.
Jak wyglądał Olsztyn Główny w 1973 roku?
Wnętrze pomieszczeń wykonano z wysokiej jakości materiałów: kamienia, lastrico płukanego, szlachetnych tynków, okładzin ceramicznych oraz drewnianych, a także aluminium. Budynek stanowiły hale PKP i PKS z antresolami oraz zamkniętymi pomieszczeniami służbowymi i technicznymi. Połączono je wspólną poczekalnią oraz pomieszczeniem dla podróżnych z dziećmi.
W halach znajdowały się kasy biletowe, przechowalnia bagażu, biuro obsługi podróżnych, poczta, fryzjer czy kiosk „Ruchu”. Podróżni mogli korzystać również z położonej na piętrze antresoli, w której umieszczono bar, kawiarnię, świetlicę dla podróżnych, kwiaciarnię, a także świetlicę dla młodzieży szkolnej. Pomieszczenia służbowe umieszczono od strony peronów PKP i PKS. Przeszklenia budynku od strony placów przeddworcowych umożliwiały pełny wgląd do jego wnętrza, a także zapewniały, że było ono dobrze oświetlone.
Co stało się z dworcem z biegiem lat?
Od momentu wybudowania Olsztyn Główny nie przeszedł żadnego gruntownego remontu. Z upływem czasu zamykano poszczególne pomieszczenia przeznaczone dla podróżnych. Ponadto po 1989 roku na dworcu pojawiły się szpetne budki handlowe oraz reklamy. Przeszklenia budynku na poziomie parteru zostały zakryte blachą. Z kolei w 2005 r. wieżowiec biurowy został docieplony styropianem i pomalowany w niebieskie pasy, przez co stracił na lekkości.
Obecnie mało kto pamięta, że dworzec był nowoczesnym i reprezentacyjnym obiektem, który wyglądał naprawdę efektownie. Na początku 1972 r. w tygodniku „Panorama Północy” pisano o nim w następujący sposób: „Nowy dworzec ma elegancką sylwetkę. Duże płaszczyzny szklane, aluminium, szlachetne wykładziny, estetyczne i funkcjonalne meble – składają się na efektowną całość. Godną wizytówkę wojewódzkiego miasta.” Niestety lata zaniedbań zrobiły swoje. Wielu mieszkańców postrzega Olsztyn Główny przez pryzmat jego współczesnego charakteru. Dlatego chcemy, aby budynek został odkryty na nowo, ponieważ kryje się w nim ogromny potencjał. Po gruntownym remoncie oraz unowocześnieniu, Olsztyn będzie posiadał dworzec, którego pozazdroszczą mu inne miasta.