Kompozycja urbanistyczna
Zespół budynków dworca został świadomie wkomponowany przez Zygmunta Kłopockiego w ówcześnie istniejącą strukturę urbanistyczną Olsztyna z uwzględnieniem jej planowanego rozwoju. W kompozycji urbanistycznej zespołu dworca można wyróżnić następujące elementy:
- zamknięcia widokowe: elewacje budynku dworca PKP i PKS stanowią czytelne zamknięcie osi widokowych dla ulicy Partyzantów (skrzydło autobusowe) i ul. Dworcowej (skrzydło kolejowe). Z kolei wieżowiec jest zamknięciem historycznej ul. Kościuszki;
- linie prowadzące: kompozycja zachodniej elewacji biurowca, złożona z szeregu naprzemiennych, horyzontalnych pasów okien i elewacji betonowych, wzmacnia ciągłość perspektywy ulicy Dworcowej;
- dominanta: wieżowiec to najwyższy obiekt w okolicy, stanowiący wyraźny akcent widokowy dla wszystkich trzech historycznych ulic (Kościuszki, Dworcowej i Partyzantów). Zaznacza się również w horyzoncie miasta od strony ul. Lubelskiej, Magazynowej oraz z dzielnicy Zatorze (np. ze skrzyżowania ul. Paderewskiego i Zientary-Malewskiej).
- plac: elewacje frontowe skrzydeł kolejowego i autobusowego oraz północna elewacja wieżowca tworzą czytelny plac miejski, otwarty w kierunku zabudowy Śródmieścia;
- pierzeje: zachodnia elewacja skrzydła autobusowego tworzy pierzeję ul. Dworcowej, zaś południowa elewacja skrzydła kolejowego – ul. Partyzantów;
- „wnętrza nocne”: dzięki zastosowaniu szklanych elewacji kurtynowych, w porze nocnej budynek manifestował swoją funkcję publiczną rozświetleniem hal dworca autobusowego i kolejowego. Dzięki temu plac dworcowy został optycznie rozszerzony o dodatkowe przestrzenie – podobną funkcję pełnią witryny sklepowe na ulicach handlowych. W efekcie zastąpienia części przeszkleń nieprzeziernymi panelami efekt został osłabiony, jednak ta modyfikacja jest łatwo odwracalna.
Należy zwrócić uwagę, że rozbudowana kompozycja obejmująca wszystkie wymienione elementy jest unikatowa w zakresie projektów kolejowych w całej Polsce: żaden inny dworzec z okresu lat 60. i 70. nie jest tak silnie powiązany relacjami i urbanistyką z miastem, w którym powstał.
Funkcja urbanistyczna biurowca
Wieżowiec biurowy stanowi dominantę otwarcia aż czterech ulic: Kościuszki, Partyzantów, Dworcowej oraz Lubelskiej. Rozwinięcie tego spostrzeżenia stanowi analiza urbanistyczna przygotowana w oparciu o wytyczne zawarte w cenionej publikacji Kazimierza Wejcherta pt. „Elementy kompozycji urbanistycznej”, która dowodzi, że wieżowiec dworcowy jako dominanta oddziałuje na rozległą przestrzeń w swoim otoczeniu, zwiększając jej atrakcyjność przestrzenną.
Wieżowiec dworcowy stanowi wizualną kulminację ul. Kościuszki – jednej z ciekawszych ulic w mieście za sprawą zróżnicowanej mieszanki budynków powstałych w różnych czasach i stylach architektonicznych. Wprawdzie przechodzień idący ulicą Kościuszki od centrum miasta dostrzega wieżowiec dopiero, kiedy zbliża się do jej wschodniego końca, jednak budynek jest poprzedzony otwarciem prowadzącym z wyraźną dominantą w postaci hotelu Gromada. Na wschodnim odcinku ul. Kościuszki od ul. Kętrzyńskiego do Placu Konstytucji 3 Maja biurowiec stanowi dominantę osiową. Dworzec jest bramą miasta – a więc dominantą znaczeniową, dzięki czemu w dziesięciopunktowej skali według krzywej wrażeń Kazimierza Wejcherta ulicę Kościuszki można ocenić na 8, czyli uznać ją za „Zespół urbanistyczny z interesującymi i różnorodnymi w formie i charakterze otwarciami oraz z obiektem dominującym formą z dominantą architektoniczną o treści znaczeniowej.” Bez dominanty – nie tylko fizycznej, ale też znaczeniowej, kompozycja urbanistyczna północnej części ul. Kościuszki straciłaby na atrakcyjności, a cały ciąg można byłoby ocenić w skali K. Wejcherta jedynie na 6 jako „Wartościowy zespół urbanistyczny o walorach architektonicznych, nie wyróżniający się jako zespół o dużym znaczeniu społecznym.”
Nieco inaczej ukształtowana jest ul. Partyzantów – pierwotnie główny ciąg komunikacyjny prowadzący na dworzec. Przy tej ulicy znajduje się dawny budynek dyrekcji kolei i poczta, a w latach 1907-1965 jeździły nią tramwaje łączące dworzec z centrum Olsztyna. Na zachodnim odcinku ul. Partyzantów od ul. 1 Maja tworzy otwarcie prowadzące, wiodąc lekkim łukiem w stronę Pl. Bema, przy którym znajdują się jedne z bogatszych architektonicznie kamienic eklektycznych w Olsztynie. Na wschód od Pl. J. Bema, w kierunku dworca, istnieje otwarcie zamykające: horyzontalne skrzydło autobusowe głównego budynku dworca tworzy wizualną linię zatrzymującą, zaś biurowiec stanowi dominantę, wystając znad parterowego pawilonu domu handlowego „Dekada”.
W kompozycji ul. Dworcowej biurowiec stanowi wyraźną dominantę osiową na odcinku o długości około jednego kilometra, prowadzącym od parku Kusocińskiego na północ. Mieszkalne punktowce z lat siedemdziesiątych, budynek OZGrafu, Europa Center i budynek mieszkalny przy Pl. Konstytucji 3 Maja 3 mimo znacznej wysokości przez całą długość tego odcinka są widoczne jako części pierzei, toteż nie konkurują z biurowcem dworca o rolę dominanty i nie mogłyby go w tej roli zastąpić.
Ulica Lubelska prowadzi w kierunku wschodnim, w stronę przemysłowej części miasta, której przestrzeń ma charakter chaotyczny. Jest to jednak również ważny korytarz wjazdowy do Olsztyna od strony miejscowości takich jak Barczewo, Biskupiec i Mrągowo. Wjeżdżając do miasta tą ulicą, napotykamy szerokie otwarcie architektoniczne na trzy dominanty: wieżowiec biurowy, wchodzący w skład zespołu dworca, hotel Gromada oraz blok mieszkalny przy Pl. Konstytucji 3 Maja 3. Wieżowiec dworcowy jest największy spośród tych trzech budynków, a jego wysokość zostaje dodatkowo spotęgowana za sprawą skrótu perspektywicznego. Dzięki charakterystycznej elewacji z rytmicznymi, naprzemiennymi pasami okien i ścian, biurowiec odróżnia się od pozostałych dominant również znacznie ciekawszą formą.
Biurowiec jest zatem integralną częścią czterech wnętrz urbanistycznych, w których stanowi funkcję najważniejszej dominanty o dokładnie przemyślanej formie. Bez dominanty architektonicznej i znaczeniowej w tym miejscu kompozycja urbanistyczna i ład przestrzenny tej części Olsztyna byłyby zdecydowanie uboższe i nieuporządkowane.